Sekrety ksiąg metrykalnych

ab

publikacja 29.02.2016 19:20

Księgi chrztów i małżeństw polskie parafie prowadzą od 1564 roku. Można w nich znaleźć wiele cennych informacji.

Sekrety ksiąg metrykalnych Konferencja pt. "Życie lokalnych społeczności w Prusach Królewskich wpisane w księgi metrykalne" odbyła się w WSD w Elblągu Agata Bruchwald /Foto Gość

Pod koniec 2014 roku bp Jacek Jezierski zdecydował, że trzeba ratować zniszczone księgi metrykalne przechowywane w Archiwum Diecezji Elbląskiej. Było ich 30.

- Były to księgi przejęte z parafii, niektóre w bardzo złym stanie. Dzięki staraniom Marty Kalinowskiej z Olsztyna, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznało pieniądze na renowację zniszczonych metrykaliów - opowiadał ks. prof. Wojciech Zawadzki na poniedziałkowej konferencji pt. "Życie lokalnych społeczności w Prusach Królewskich wpisane w księgi metrykalne", która odbyła się w Elblągu.

Ks. prof. Zawadzki przypomniał, że przed kilku laty na konferencji naukowej zorganizowanej w bibliotece elbląskiej pojawił się temat: „Wartości poznawcze ksiąg metrykalnych”. Prelegenci zauważyli wtedy, że warto więcej czasu i uwagi poświęcić tej problematyce.

- Zrodził się wówczas we mnie pomysł, żeby zorganizować odrębną konferencję naukową dotykająca tej tematyki - powiedział ks. Zawadzki.

Księgi metrykalne to potężny materiał badawczy. Wciąż nie jest on do końca rozpoznany, przebadany i wykorzystany. Mówiła o tym dr Dorota Jutrzenka-Supryn (UMK) w wystąpieniu zatytułowanym "Historia i materia. Znaczenie badań materiałów zabytkowych w realizacji projektu konserwacji - restauracji ksiąg metrykalnych z Archiwum Diecezji Elbląskiej".

Dr Jutrzenka-Supryn zwróciła uwagę, że historia zawarta w księgach metrykalnych jest cennym materiałem. - Ta materia jest nośnikiem treści, które są badane - potwierdziła. 

- W naszych działaniach konserwatorskich istotne jest to, aby rękopis nie tyle dziś wyglądał lepiej, ale by za 100 lat, wyglądał tak samo - opowiadała. - Nasze działania nie polegają tylko na estetyzacji, poprawianiu zniszczeń mechanicznych rękopisów, ale przede wszystkim na przedłużeniu ich trwałości - kontynuowała.

Konserwatorzy w swojej pracy dokładają wszelkich starań, by materiał źródłowy, jakim są księgi metrykalne, mogły być przedmiotem badań przez kolejne lata.

Ks. dr hab. Mieczysław Różański (UWM) w wykładzie "Dzieje ksiąg metrykalnych na ziemiach polskich" wskazał, że nakaz, aby w każdej parafii prowadzono księgi chrztu i małżeństw przyjęto na 24. sesji Soboru Trydenckiego. Nie nakazano prowadzenia ksiąg zmarłych. - Polska uchwały soborowe przyjęła bardzo wcześnie, już w roku 1564 - przypomniał ks. Różański. 

Natomiast Rytuał Piotrkowski z 1614 roku nakazywał, że należy prowadzić księgi parafian, bierzmowanych i zmarłych.

- Księgi parafian i bierzmowanych nie zawsze były prowadzone - zauważył ks. Różański. W parafiach były trzy podstawowe księgi: chrztu, zaślubionych i zmarłych.

Wprowadzony 25 września 1945 roku przez polskie władze dekret stwierdzał, że księgi metrykalne prowadzone przez parafie i związki wyznaniowe przestają mieć moc prawną. 1 stycznia 1946 roku rozpoczęły działać Urzędy Stanu Cywilnego. Jedynie one miały prawo do wydawania dokumentów mówiących o stanie cywilnym obywateli.

To, czego możemy dowiedzieć się o danej parafii dzięki analizie ksiąg, przedstawił m.in. ks. prof. Jan Wiśniewski, który wygłosił referat "Kociewskie księgi metrykalne na przykładzie parafii Gniew w XVII - XVIII wieku”.

W 1746 roku do parafii należał Gniew oraz 13 pobliskich miejscowości. Na jej terenie mieszkało ok. 1050 katolików zobowiązanych do spowiedzi wielkanocnej, a w 1742 roku - jak zapisano w księdze chrztu - sakrament ten przyjęły dzieci z 28 miejscowości. - Wydaje mi się, że chodzi tu nie tyle o wsie pełnoprawne administracyjnie, ale o przysiółki - zwrócił uwagę ks. Wiśniewski.   

- W przypadku parafii Gniew uwagę na prowadzenie ksiąg metrykalnych wizytator zwrócił dopiero w 1746 roku - poinformował ks. Wiśniewski.

Księgi sporządzał kantor, który był równocześnie zakrystianem. Był on przeszkolony w sposobie ich prowadzenia. W innym miejscu zapisano, że księgi przez wiele lat prowadził proboszcz.

W zachowanych księgach metrykalnych parafii Gniew w kolejnych rubrykach zapisywano: miejsce urodzenia dziecka, dzień chrztu, imiona rodziców, chrzestnych oraz obcych obecnych podczas ceremonii. Tej ostatniej informacji trudno się doszukać w zachowanych księgach innych parafii.

Organizatorem konferencji było Archiwum Diecezji Elbląskiej.