Jednym z elementów krajobrazu Żuław są cmentarze mennonickie. Powstawać zaczęły w pierwszej połowie XVIII wieku. Mennonici (odłam anabaptystów) na Żuławy przybyli z Niderlandów już w drugiej połowie XVI w. i początkowo groby ich zmarłych znajdowały się na cmentarzach parafialnych przy kościołach katolickich lub ewangelickich.

"Jak wyglądały cmentarze mennonickie, możemy domniemywać na podstawie starych fotografii, na których zresztą równie rzadko dokumentowano cmentarze innych wyznań. Trzeba stwierdzić, iż były w zasadzie do siebie podobne. Wszędzie (za wyjątkiem nielicznych tu cmentarzy żydowskich) występowały te same formy nagrobków, stylistyka dekoracji i zestaw symboli. Nieraz obecnie traktuje się wszystkie stare cmentarze i nagrobki jako mennonickie, chociaż wnosząc ze stosunku ilościowego niemieckich i mennonickich mieszkańców nekropolii osadników holenderskich musiało być dużo mniej" - czytamy w artykule Jerzego Domino "Symbolika na żuławskich cmentarzach", który został opublikowany w "Poradniku dobrych praktyk ochrony żuławskich zabytków" (2009).

Największy cmentarz mennonicki na Żuławach w Stogach Malborskich zajmuje teren 2,6 ha. Zachowało się na nim 260 obramowań grobów ze sztucznego kamienia (mogiły pojedyncze, podwójne, dziecięce). Typową formą nagrobka była stela, czyli stojąca płyta kamienna. Przypomina ona jedną ze starszych form sepulkralnych stosowanych powszechnie w starożytności. W Stogach zachowało się 90 takich tablic inskrypcyjnych, a także jeden nagrobek typu cippus. Miał on formę niskiego czworobocznego prostopadłościanu lub sześcianu, zwieńczony był szerokim parapetem albo płytą, na której umieszczano urnę lub wazę. Ukazuje to wysoką pozycję zmarłego. Formę tę zaczerpnięto ze starożytności.

Cmentarz w Stogach, jak wiele podobnych mu miejsc, jest świadectwem minionych lat. - Te cmentarze mówią nam o tym, kto tu mieszkał. Jak wyglądało życie tych ludzi. To są niby tylko nagrobki, ale one są przecież przepiękne. Za nimi idzie historia, którą warto zgłębiać, żeby zrozumieć specyfikę Żuław - mówi Marta Łobocka, miłośniczka Żuław, blogerka.

Najstarsze pochówki na cmentarzu w Stogach Malborskich pochodzą z połowy XIX w., a ostatnie - z lat 1938-1939.

Cały tekst ukazał w „Gościu Elbląskim” nr 44 na niedzielę 3 listopada.